De titel zal wel weer niet verrekte diplomatiek zijn, maar ik heb dan ook met ingehouden woede vanmiddag gekeken naar de uitzending van Buitenhof alwaar Tweede Kamerlid van de SP Sadet Karabulut, en VVD prominent Robin Linschoten met elkaar in discussie gingen.

Ingehouden woede omdat juist het SP lid bleek te staan voor datgeen dat ertoe heeft mogen leiden dat vele tienduizenden mensen onterecht tewerk zijn gesteld op sociale werkplaatsen.

Ik heb direct te maken gehad met een cluster van sociale werkvoorzieningen in Flevoland, Emmeloord en nog wat kleinere dorpen daartussen en omheen. Als onafhankelijke deelnemer aan de overlegorganen en het BO (bijzondere overleg) met de deelnemende gemeenten, dus gemeenteraden, heb ik me groen en geel geërgerd aan de wijze waarop er met mensen koehandel bedreven werd.

Bij de desbetreffende werkvoorzieningen werkte toen naar schatting ongeveer 1.000 mensen. Waarvan de meeste niet zo’n dusdanig arbeidshandicap hadden dat zij daar ook werkelijk op hun plaats of op de WSW aangewezen waren. De meeste werden echter zo hoog of zo laag mogelijk, het is maar hoe u het bekijkt, geïndiceerd om zo de maximale rijkssubsidie te verkrijgen.

Het ging in veel gevallen om mensen met een hele lichte fysieke handicap waarmee men ook bij een werkgever terecht had gekund. Zo nodig met wat externe begeleiding.

Het ging echter in veruit de meeste gevallen om mensen met een relatief laag IQ (rondom de 75) en mensen met een zogenaamd ‘sociaal handicap’. Ofwel in de volksmond ‘asocialen’ en alcoholisten. Ook deze mensen konden en kunnen zonder problemen, eventueel met wat begeleiding, ingezet worden op de reguliere arbeidsmarkt.

Slecht een zeer klein percentage van de werknemers kon en kan aangemerkt worden als daadwerkelijk verstandelijk of fysiek gehandicapt in een mate waarin men niet of zeer beperkt inzetbaar is op de arbeidsmarkt.

Het aantal mensen dat bij deze, maar ook andere werkvoorzieningen ‘werken’ zou inmiddels wel eens een veelvoud kunnen zijn omdat enige jaren geleden de werkvoorzieningen ook de taak van arbeids(re)integratiebureaus kregen toegeschoven met het doel langdurige werkelozen aan een baan te helpen. Of eigenlijk om hen uit de bijstand te donderen.

Want de gemeenten moeten natuurlijk creatief zijn. Als er dus afspraken zijn gemaakt tussen de gemeenten en het rijk dat men voor een flinke zak met geld een X hoeveelheid mensen uit de bijstand aan werk moet helpen, dan misbruikt men gewoon een andere voorziening om dit doel zogenaamd te realiseren. Dus hebben vele honderden, misschien wel duizenden mensen tegenwoordig zogenaamd een baan bij het arbeids(re)integratiebureau dat niet zelden ondergebracht is bij de sociale werkvoorzieningen.

In werkelijkheid heeft men in de meeste gevallen helemaal geen baan. De gemeente financiert de uitkering, nu niet op bijstandsniveau maar het zogenaamde ‘loon’ volgens het minimumloon, dus gewoon via een ander kanaal en andere voorzieningen. Ze worden deels betaald uit de rijksbijdrage voor de werkvoorzieningen, en deel door de rijksbijdragen voor arbeids(re)integratie.

Door deze truc komen de voormalige bijstandstrekker niet meer voor in de boeken van de sociale dienst, maar zitten in veel gevallen nog altijd met de handen over elkaar thuis, of zijn tewerk gesteld op sociale werkvoorzieningen.  Formeel heeft men een baan, en dat is alles dat telt.

Noem het fraude, want dat is het. De WSW is nooit bedoeld geweest voor dit soort zaken!

Waar ik me destijds erg kwaad om heb gemaakt is de verschraling van arbeid die men in zeer hoog tempo doorvoerde. Had men voorheen nog een metaalbewerkings- en een houtafdeling (enzovoort), waar metaalbewerkers en timmerlieden terecht konden en hun ambachten in praktijk konden brengen, alras werden de sociale werkvoorzieningen enorme inpakfabrieken.

U moet zich daarbij voorstellen dat grote groepen mensen aan lange tafels of tafeleilanden opgesteld worden en men massaal schroefjes of andere zaken moet aftellen en in zakjes of bakjes moet doen. Mensonterend!

Voor de licht maar ook fysiek zwaarder gehandicapte mensen die normaliter nog hun kwaliteiten konden aanwenden was dit rampzalig. Deze mensen zijn gewoon bij hun verstand maar worden gedwongen om dagenlang klassikaal zeer geestdodend werk te doen. Ook voor de zogenaamde ‘sociaal gehandicapten’ bleek de verandering van werk vaak funest te zijn. Ze vlogen bij de muren op en de agressie op de werkvloer en ziekteverzuim nam enorm toe.

Ook de daadwerkelijke verstandelijk gehandicapten mensen leden eronder. Werd men voorheen nog enigszins creatief beziggehouden, nu moest men eveneens hele dagen aan tafels zitten en via een hulpmiddeltje schroefjes en moertjes monteren of inpakken.

Ik heb tezamen met nog wat leden van de overlegorganen en mijn twee collega’s van het BO alles in het werk gesteld om deze plannen te verhinderen. Maar de gemeenteraden en raadsleden (PvdA) wilde er niets van weten. Het ging hen sec en alleen om de uitgaven terug te dringen door het werk sterk te verschralen zodat er geen investeringen meer gedaan hoefden te worden.

Naar ik nu begrijp zou dat wel eens zo geweest kunnen zijn omdat men toen al het plan opgevat had om ook ‘voormalige’ bijstandstrekkers deels uit de rijksbijdrage voor sociale werkvoorzieningen en deels uit de rijksbijdrage voor re-integratie te financieren.  Het resultaat, namelijk dat de sociale werkvoorzieningen veranderde in menselijke veehouderijen waar men als het ware dag in dag uit gemolken werd, deerde hun niets.

Het is ook geen vangnet meer maar meer een valkuil. Veel mensen komen niet meer uit deze voorzieningen. Niet in de laatste plaats omdat men hen aan alle kanten tegenwerkt. Want als men al werknemers elders in het reguliere bedrijfsleven plaatst dan is het altijd in de vorm van een langdurige detachering.

Mensen die ooit in de WAO belanden door bijvoorbeeld overspannenheid of een burn-out, en een aantal jaar later best wel weer aan het werk kunnen en vaak ook heel graag aan het werk willen in het reguliere bedrijfsleven, slijten vaak de rest van hun arbeidsleven in deze voorzieningen. Dit om de simpele reden dat men er niet meer uitkomt en men nu eenmaal het stigma van ‘gehandicapt’ opgedrukt heeft gekregen.

Sociale werkvoorzieningen zijn zo verworden tot het afvoerputje van de arbeidsmarkt, zoals dit voorheen ook met de WAO plaats heeft gevonden. Want iedereen weet toch hoe dit met de WAO is gegaan?

Iedereen die werkeloos werd, werd via sociale plannen afgevoerd naar de WAO. Uiteindelijk barste de WAO uit haar voegen met toen meer dan een miljoen zogenaamde arbeidsongeschikten. Zogenaamde arbeidsongeschikten die door het stigma vervolgens geen werk meer kregen en door de hervormingen in de bijstand kwamen. En nu dus van de bijstand in de sociale werkvoorziening.

En zo is het cirkeltje weer rond en is het afvoerputje van de arbeidsmarkt hoogstens elders op de rijksbegroting geplaatst. Met creatief boekhouden doen de gemeenten de rest.

Ik begrijp dat er formeel nu zo’n 100.000 mensen werkzaam zijn bij sociale werkvoorzieningen. Ik weet dat het er in werkelijkheid veel meer zijn gezien de omweg waarmee en vooral waaruit ‘voormalige’ bijstandstrekkers worden betaald en waar men werkt. Namelijk op of voor de werkplaatsen die bedoeld zijn voor mensen die dusdanig gehandicapt zijn dat ze kansloos zijn op de reguliere arbeidsmarkt, of permanent buitengewoon veel begeleiding nodig hebben.

De SP wil dit systeem in stand houden, zo begrijp ik uit de woorden van Sadet Karabulut. Want anders zouden deze mensen, die dus naar mijn persoonlijke constateringen om te beginnen al niet thuishoren in de sociale werkvoorzieningen, achter de geraniums belanden.

Dat is nonsens. Men zou veel beter geld kunnen investeren in het aan het werk helpen van deze mensen in reguliere bedrijven alwaar men al snel veel minder geestdodende werkzaamheden te doen krijgen. Alwaar men wel voor vol aangezien zal worden. Alwaar men wel op den duur een behoorlijk loon kan verdienen. Alwaar men niet het stempel ‘gehandicapt’ of anderszins ‘onbemiddelbaar’ opgedrukt krijgt.

Liever zou men zorgen dat mensen die om welke reden ook, tijdelijk of niet, uit de arbeidsmarkt vallen helemaal niet in het nagenoeg gesloten socialevoorzieningencircuit terechtkomen. Had men dat op voorhand gedaan, en waren de gemeenten niet gaan sjoemelen en schuiven met de rijksbijdrage voor de diverse voorzieningen, dan was er nu niet de noodzaak in te grijpen.

Hoe dan ook is, het niet zo dat mensen nu dankzij de komende broodnodige hervormingen, de SP heeft het over 30.000 tot 60.000 mensen, plotseling op straat komen te staan. Er moet en zal wel naar de indiceringen gekeken worden en mensen die overduidelijk niet in de WSW en de sociale werkvoorzieningensfeer thuishoren zullen begeleiding moeten krijgen naar regulier werk.

Met andere woorden wil het kabinet dat de sociale werkvoorzieningen weer bezet worden door de de daadwerkelijke gehandicapten ofwel zwakkere in de samenleving waarvoor WSW ooit bedoeld was. Wat kan de SP daar nou op tegen hebben?